به‌طورکلی سبک‌های فرزندپروری به شیوه‌های تربیتی و تعلیمی والدین اشاره دارد و هدف از آن تربیت کودک و همچنین ارائه راهکارهای صحیح برای برقراری ارتباط کودک با والدین است. آشنایی با سبک فرزند پروری بر تعامل‌های بین والدین و کودکان تأثیر دارد. چنانچه پیش‌تر در مقاله قبلی درباره تربیت کودک بحث شد، مسئله تربیت کودک و به‌کاربردن روش‌های تربیتی مناسب از وظایف والدین بوده است. سبک‌های فرزندپروری استراتژی برای تربیت کودک محسوب شده و بیان‌کننده نظم، ارتباطات، انتظارات متقابل بین کودکان و پدر و مادرها، توجه به احساسات و عواطف برای تکامل رشد کودکان است.
شاید شما هم در خصوص تربیت فرزندان خود با مخاطرات زیادی روبه‌رو شده‌اید. کودکی که به حرف شما گوش نمی‌دهد و تا دیرهنگام بیدار است. کودکی که پرخاشگری می‌کند، تکالیف خود را انجام نمی‌دهد، در انجام امور شخصی خود اهمال می‌کند. با شما لجبازی کرده و نمی‌دانید با کودک لجباز چگونه برخورد کنید. در زمان انجام خطا نمی‌دانید او را تنبیه یا از خطای او سرپوشی کنید. حتی بسیاری از شما تصمیم‌گیری را به پدران واگذار کرده یا برعکس پدران این وظایف را به عهده مادران قرار می‌دهند. در چنین اوضاعی راه چاره چیست؟
والدین در این شرایط سردرگم شده و توانایی ساماندهی به امور خانواده را از دست می‌دهند. با این اوصاف پژوهشگران و روان‌شناسان در حوزه تربیت کودک چهار مدل از سبک‌های فرزندپروری را دسته‌بندی کرده‌اند و شما می‌توانید سبک تربیتی خود را مشاهده کنید. سبک‌های فرزندپروری هرکدام یک شیوه تربیت کودک محسوب شده که والدین از آن استفاده می‌کنند.
- سبک مستبدانه: سبکی که در محبت کم است و کنترل بالا توسط والدین کنترل‌گر انجام می‌شود.
- سبک سهلگیرانه: کنترل کم و محبت زیاد است.
- سبک طردکننده: هم کنترل و هم محبت کم است. در این نوع روش تربیتی کودکان با ترس کنار گذاشته شدن از طرف اطرافیان، دوستان و پدر و مادر کلنجار می‌روند.
- سبک مقتدرانه: در این نوع کنترل و محبت هر دو زیاد است.
هرکدام از سبک‌های فرزندپروری بر رشد روانی و جسمانی فرزندان اثر می‌گذارد و در درازمدت پیامدهای مثبت و منفی زیادی در پی دارد. فراموش نکنید که کودکان همانند آینه ای منعکس کننده رفتارهای والدینشان هستند. شما والدین در قبال جامعه و زندگی آینده فرزندتان صاحب مسئولیت سنگینی هستید و موظفید که با آگاهی و نحوه تربیت درست کودکان آگاهی کاملی داشته باشید.
ویژگی‌های سبک فرزندپروری مستبدانه
در این نوع سبک قوانین در خانه به‌شدت سختگیرانه وضع می‌شود. کنترل در سبک‌های فرزندپروری بسیار بالا است. از سوی دیگر والدین در این روش اهمیت کمتری به احساسات و هیجان‌های کودک می‌دهند. در سبک‌های فرزندپروری مستبدانه، صمیمیت عاطفی بین والدین و کودک بسیار کم بوده و کودکان بدون چون و چرا باید به قوانین خانه احترام بگذارند. تنها توضیح منطقی در چنین خانواده‌ای “چون من می‌گویم یا چون من تعیین می‌کنم” است.
متأسفانه روش‌های تربیتی والدین در این شیوه بر اطاعت محض تکیه داشته و هیچ‌گونه گفتگو بین کودک و پدر و مادر وجود ندارد. کودک حق اظهارنظر درباره بحث‌ها و مسائل خانه ندارد. این روش‌های تربیتی کودکان دارای بازخوردهای بسیار منفی است. سبک‌های فرزندپروری مستبدانه بر مبنای سرزنش کردن و تنبیه کردن کودک متمرکز است. رفتار با کودکان منعطف نبوده و مراقبت و حمایت در این خانواده‌ها کم ولی انتظارات بیش از اندازه است.
ویژگی‌های سبک سهلگیرانه
در سبک‌های فرزندپروری سهلگیرانه پدر و مادرها به کودکان اجازه هر کاری را می‌دهند و آنها آزادانه هر کاری که دوست دارند انجام می‌دهند. کنترل در تربیت کودک بسیار کم بوده و والدین بیشتر مانند یک دوست با فرزندان خود رفتار می‌کنند. رابطه والد و فرزند ملایمت و مدارا شکل می‌گیرد. والدین در برابر اشتباهات کودکان خود بسیار آسان‌گیر و بخشنده هستند. مهم‌ترین طرز تفکر در چنین خانواده‌ای” بچه است دیگر” هست. در سبک‌های فرزندپروری سهلگیرانه پدر و مادر به‌خاطر دلسوزی و مهربانی بیش از حد، نتایج رفتاری نادرستی که کودکان مرتکب شده‌اند را نادیده گرفته و هیچ‌گونه عکس‌العمل جدی از خود نشان نمی‌دهند. برای مثال با خواهش و اصرار امتیازات کودک را به او می‌دهند.
در روش‌های تربیتی سهلگیرانه برعکس روش سختگیرانه پدر و مادر قوانین را اجرا نمی‌کنند. روش‌های تربیتی والدین در این شیوه ارتباط کاملاً آزادانه بوده و به کودکان اجازه می‌دهند خودشان تصمیم‌گیرنده باشند. در سبک‌های فرزندپروری سهلگیرانه والدین باور دارند کودکان باید خودشان تجربه کنند.
ویژگی‌های سبک طردگرا
در سبک‌های فرزندپروری طردگرا کودکان از مدار توجه خارج هستند. والدین خود را کمتر درگیر مسائل، تربیت و نیازهای کودکان خود می‌کنند. والدین زمان کمتری را صرف روش‌های تربیتی کودکان کرده و وقت کمتری را با فرزندان خود سپری می‌کنند. به تربیت کودک ارزشی قائل نیستند و طرز تفکرشان بر این مدار می‌چرخد که “خودشان بزرگ می‌شوند.” در سبک‌های فرزندپروری طردکننده، والدین از کودکان خود غافل بوده و از نظر عاطفی یا جسمی، کودک هیچ‌گونه پشتوانه‌ای ندارد. همچنین در این مواقع، والدین طردکننده آگاهی کمی نسبت به رشد کودک دارند.
کودکانی که با این روش تربیت می‌شوند از اعتمادبه‌نفس پایین‌تری برخوردارند. از مهم‌ترین ویژگی‌های شیوه طردگرا هیچ نوع روش خاص تربیتی وجود ندارد. والدین هیچ‌گونه آموزشی به کودکان خود نمی‌دهند و کودکان مراقبت کردن از خود را یاد نمی‌گیرند. در سبک‌های فرزندپروری طرد گرا روابط بسیار محدود، مراقبت والدین از کودکان کم و انتظاری از فرزندان خود ندارند. معمولاً کودکانی که در این خانواده‌ها بزرگ می‌شوند دارای والدین معتاد یا مشکل‌دار هستند.
ویژگی‌های سبک اقتدارگرایانه
در سبک‌های فرزندپروری مقتدرانه والدین تلاش زیادی برای ایجاد و حفظ یک رابطه استوار با کودک نشان می دهند. در این شیوه روش‌های تربیتی والدین، قانون وضع شده و پیامدهای عدم رعایت قوانین نیز به کودکان گوشزد می‌شود. در سبک اقتدار گرایانه احساسات کودک کاملاً در نظر گرفته شده و موردت وجه قرار می‌گیرد. والدین خود را مسئول تربیت کودک خود می‌دانند و زمان و انرژی زیادی برای جلوگیری از بروز مشکلات رفتاری کودکان صرف می‌کنند.
والدین در سبک‌های فرزندپروری مقتدرانه استراتژی‌های سازگار و هماهنگ با خواسته‌های فرزندان خود اتخاذ می‌کنند. برای مثال علت وضع قوانین را به کودک توضیح داده و از پاداش و تنبیه برای تربیت کودک استفاده می‌کنند. والدین مراقبت‌کننده و حامی هستند. ضرورت شناخت سبک‌های فرزندپروری برای ارائه راهکارهای تربیت کودک است. تربیت کودک یکی از وظایف مهم والدین محسوب می‌شود. درصورتی‌که شما بتوانید پل ارتباطی مؤثر با فرزند خود ایجاد کنید، علاوه بر حفظ اقتدار خود، کودکانی با اعتمادبه‌نفس بالا تربیت می‌کنید.
